اصحاب عقبه (قرآن)عقبه، يادآور دو رخداد مهم در تاریخ اسلام است كه در دو مكان مشهور به عقبه به وقوع پيوست: يكى بيعت گروهى از اهل یثرب در سال‌هاى دوازدهم و سيزدهم بعثت با پيامبر (صلى الله عليه وآله) در عقبه منا (در راه منا به مکه) كه برخى منابع از ايشان با عنوان اصحاب عقبه ياد كرده‌اند و تعبير از پيمان آنان به بيعت عقبه شهرت بيشترى دارد (=>بيعت عقبه) و ديگرى سوء قصد نافرجام به جان پيامبر (صلى الله عليه وآله) است كه در عقبه‌اى واقع در مسير تبوك به مدينه صورت‌گرفت. ۱ - معنای لغوی عقبهعقبه در لغت به معناى راه دشوار در كوه است كه در فارسى به گردنه و گريوه موسوم است. ۲ - سوءقصدكنندگان به جان پيامبراصحاب عقبه، سوءقصدكنندگان به جان پیامبر (صلی الله علیه وآله) در مسير تبوک به مدینه بودند. • «يَحْلِفُونَ بِاللّهِ مَا قَالُواْ وَلَقَدْ قَالُواْ كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُواْ بَعْدَ إِسْلاَمِهِمْ وَهَمُّواْ بِمَا لَمْ يَنَالُواْ وَمَا نَقَمُواْ إِلاَّ أَنْ أَغْنَاهُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ مِن فَضْلِهِ فَإِن يَتُوبُواْ يَكُ خَيْرًا لَّهُمْ وَإِن يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الأَرْضِ مِن وَلِيٍّ وَلاَ نَصِيرٍ؛ به خدا سوگند مى‌خورند که (در غياب پيامبر، سخنان نادرست) نگفته‌اند؛ در حالى که قطعاً سخنان کفرآميز گفته‌اند؛ و پس از اسلام آوردنشان، کافر شده‌اند؛ و تصميم (به کار خطرناکى) گرفتند، که به آن نرسيدند. آنها فقط از اين انتقام مى‌گيرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل (و کرم) خود، بى‌نياز ساختند! (با اين حال) اگر توبه کنند، براى آنها بهتر است؛ و اگر روى گردانند، خداوند آنها را در دنیا و آخرت، به مجازات دردناکى کيفر خواهد داد؛ و در سراسر زمین، نه ولىّ و حامى دارند، و نه ياورى!». ۲.۱ - دیدگاه مفسرانبرخى مفسران، نزول آيه ۷۴ سوره توبه را درباره آنان دانسته‌اند كه از ناموفق بودن توطئه آنها در ترور پيامبر (صلى الله عليه وآله) حكايت دارد. ۲.۲ - شأن نزولدر شأن نزول این آیه آمده است: گروهی از بدخواهان پیامبر اسلام که به اهل عقبه موسوم‌اند، تصمیم گرفتند که هنگام بازگشت پیامبر و مسلمانان از غزوه تبوک، شتر پیامبر را برانند و او را ترور کنند؛ ولی در این کار موفق نشدند. خداوند آنها را در این آیه افشا کرده است. ۲.۳ - دیدگاه علامه طباطباییاز آیه (... وَهَمُّواْ بِمَا لَمْ يَنَالُواْ) برمى‌آید همه براى پیاده کردن نقشه‌اى که با هم ریخته بودند فعالیت مى‌کردند و در موقع طرح آن به کفر خود تصریح کرده و تصمیم بر امر بزرگى گرفته بودند، که خدای تعالی میان آنان و انجام تصمیمشان حائل شد و امیدشان ناامید و نقشه‌ها و فعالیت‌هایشان خنثا گردید، و این معنا را از آیه (و لقد قالوا کلمه الکفر و کفروا بعد اسلامهم و هموا بما لم ینالوا) به‌خوبى مى‌توان فهمید. ۲.۴ - دیدگاه شیخ طبرسیطبرسی ماجرای اصحاب عقبه رادر ذیل آیات ۶۴-۶۵ سوره توبه نیز آورده است. ۳ - پانویس۴ - منبعفرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «اصحاب عقبه». |